فهرست مطالب

فصلنامه برنامه ریزی فضایی (جغرافیا)
سال پنجم شماره 2 (پیاپی 17، تابستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/06/27
  • تعداد عناوین: 6
|
  • عفت فتحی *، سیداسکندر صیدایی، زهرا طاهری، زهرا هدایتی صفحات 1-24
    سنجش و ارزیابی میزان رضایت مندی از ساکنان هر محیطی به عوامل بسیاری وابسته است. با توجه به اینکه نظرات فردی را در این امر دخالت می دهد، بنابراین متغیرهای متعددی تعیین کننده سطح رضایت مندی می باشد و در نتیجه نوع مطالعه پیچیده تر می گردد. در این پژوهش ارزیابی رضایت مندی ساکنین از کیفیت محیطی مسکن روستایی در دو بافت قدیم و جدید بر اساس متغیرهای 28 گانه با در نظر گرفتن ابعاد کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، از طریق آزمون های آماری اعم از آزمون همبستگی پیرسون، آزمون دو نمونه ای مستقل و تحلیل واریانس یکطرفه صورت پذیرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که میانگین نمره رضایت مندی از کیفیت محیطی مسکن به دست آمده در بافت قدیم و جدید تاحدی یکسان بوده است. و علی رغم تحولات به وجود آمده در مساکن روستایی در سالهای اخیر این تغییرات چندان رضایت بخش نبوده است. با توجه به متغیرهای منتخب پژوهش، در بافت قدیم؛ رابطه بین متغیر رضایت مندی از کیفیت محیط مسکن با سن، میزان تحصیلات و مدت سکونت در روستا حاکی از عدم وجود رابطه معنادار، اما با متغیر مدت سکونت در محله حاکی از رابطه معنادار بوده است. در بافت جدید؛ رابطه بین متغیر رضایت-مندی از کیفیت محیط مسکن با سن رابطه معکوس و معنادار، ولی با میزان تحصیلات و مدت سکونت در محله رابطه مستقیم و معنادار، و در رابطه با مدت سکونت در روستا رابطه معناداری برقرار نمی باشد. در بررسی مقایسه میانگین نمره رضایت مندی از کیفیت محیط مسکن بر جنس و وضعیت تاهل افراد، نمرات کسب شده نشان از یکسانی نمره رضایت مندی در بین گروه های جنسی و وضعیت تاهل بوده است. در مدل رگرسیونی بافت قدیم، از بین متغیرهای مستقل، متغیر مدت سکونت در محله بیشترین تاثیر را بر متغیر رضایت مندی از کیفیت محیط مسکن و پس از آن مدت سکونت در روستا، وضعیت تاهل، جنس، میزان تحصیلات و سن در تبیین آن نقش داشته اند. در بافت جدید، متغیر میزان تحصیلات بیشترین تاثیر و پس از آن سن، مدت سکونت در محله، مدت سکونت در روستا،و ضعیت تاهل و جنس، به ترتیب در تبیین متغیر رضایت مندی کیفیت محیطی مسکن تاثیر داشته اند. نتایج به دست آمده از مدل تجربی تحقیق(SEM) نشان دهنده برازش نسبتا مناسب مدل با توجه به داده های جمع آوری شده، نوع سوالات طرح شده، مفاهیم، مقوله بندی ها و چارچوب منتخب در پژوهش بوده است.
    کلیدواژگان: کیفیت محیطی مسکن روستا، رضایتمندی، بافت قدیم و جدید روستایی، متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی، حاجت آقا
  • زهره عبدی دانشپور *، داریوش مرادی چادگانی صفحات 25-54
    کیفیت زندگی، انگاشتی کلیت باور، نسبی، پیچیده و چندبعدی است که به تمام ابعاد فضایی برنامه ریزی (چون اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، سازمانی و زیست محیطی) و زمینه های عینی و ذهنی زندگی در مقیاس های فردی و جمعی مربوط می گردد. سیستم برنامه ریزی شهری در ایران از این انگاشت در دستورکار برنامه ریزی شهری بهره نبرده و سازوکار قابل به کارگیری برای آن تعریف نشده است. در شهر اصفهان نیز با وجودی که ارتقاء کیفیت زندگی به عنوان یک هدف در دستورکار سیستم برنامه ریزی شهری قراردارد ولی در جنبه های محتوایی و روندکاری برنامه ریزی شهری ردپای انگاشت کیفیت زندگی قابل ردیابی نیست. این کاستی، ارتقاء کیفیت زندگی را با محدودیت روبه رو کرده است و در نتیجه نشانگرهای کیفیت زندگی در دوره ده ساله 1382 تا 1392، به ویژه در زمینه های مرتبط با کیفیت اشتغال، مسکن، نیروی انسانی و امنیت اجتماعی، نشان از کاهش سطح کیفیت زندگی دارند. این مقاله دارای اهداف سه گانه نخست) ردیابی جنبه های محتوایی و روندکاری برنامه ریزی شهری در اصفهان، دوم) سنجش امکان پذیری چگونگی راه اندازی، مناسب سازی و به کارگیری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در سیستم برنامه ریزی شهری در اصفهان و سوم) بحث در مورد چگونگی اثرگذاری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی بر سیستم برنامه ریزی شهری در اصفهان در راستای ارتقاء کیفیت زندگی، است. به منظور دستیابی به اهداف مقاله یک فرایند توصیفی، اکتشافی و تجویزی متشکل از سه مرحله طراحی و پیموده شده است: مرحله نخست این فرایند به چیستی های مرتبط با زمینه های نظری و فنی انگاشت کیفیت زندگی، ارتقاء کیفیت زندگی و سیستم های گزارش دهی کیفیت زندگی می پردازد. مرحله دوم به سنجش کیفیت زندگی در شهراصفهان با به کارگیری روش ممیزی اجتماعی بر پایه مقیاس گذاری لیکرت، ونیز به سنجش بود و نبود و ردیابی جایگاه سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در این شهر می پردازد. در مرحله سوم، سنجش امکانپذیری به کارگیری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در سیستم و سازوکار برنامه ریزی شهری در اصفهان در دو جنبه محتوایی و روندکاری با استفاده از روش تحلیل محتوای متون سازمانی و اسناد برنامه های شهری اصفهان و نیز با استفاده از روش مصاحبه با کارشناسان انجام شده است. نتایج سنجش ها نشان از آن دارد که ارتقاء کیفیت زندگی در شهر اصفهان وابستگی مستقیم به تدبیر و شکل گیری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در دستورکار سیستم برنامه ریزی شهری دارد. این کار نیازمند تمهیدات و دگرگونی های لازم در برقراری هماهنگی در ابعاد فضایی برنامه ریزی و نیز جنبه های محتوایی و روندکاری در سیستم برنامه ریزی شهری است.
    کلیدواژگان: کیفیت زندگی، برنامه ریزی شهری، سنجه، نشانگر، سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی، شهر اصفهان
  • راضیه رحیمی *، حمید برقی، داریوش رحیمی صفحات 55-74
    صنعت توریسم در سال های آغازین قرن بیست و یکم، به یک فعالیت عظیم اقتصادی تبدیل گشته و یکی از پردرآمد و اشتغالزا ترین صنایع جهانی قلمداد می گردد. از مهمترین عناصر صنعت توریسم، واحدهای اقامتی و رفاهی اند و کمپ های گردشگری از جمله مکانهای اقامتی هستند که برای استفاده تمامی اقشار جامعه طراحی و ساخته می شوند. مکان یابی کمپینگ ها اغلب تابعی از تقاضای گردشگری، وجود اراضی مناسب و کافی، دسترسی های مناسب به نواحی خدماتی و وجود یک یا چند جاذبه گردشگری در آن منطقه می باشد. روستای ابیانه که از آن به عنوان نگین قرمز رنگ استان اصفهان یاد می کنند در زمره ی استثنایی ترین روستاهای ایران قرار داد که هر ساله هزاران گردشگر برای بازدید از این روستا به آن سفر می کنند. یکی از ابتدایی ترین و در عین حال ضروری ترین نیازهای این روستا توسعه زیر ساخت های گردشگری از جمله احداث اقامتگاه های کوتاه مدت همچون احداث گمپینگ می باشد. لذا هدف از این پژوهش بهره گیری از پتانسیل های گردشگری روستای ابیانه به منظور مکان یابی مناسب ترین پهنه جهت احداث کمپینگ گردشگری در این روستا می باشد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است. در این پژوهش با بهره گیری از تکنیک سلسله مراتبی (AHP) در محیط GIS بهترین مکان جهت احداث کمپینگ گردشگری انتخاب گردید، از این رو نتایج حاصل از تلفیق لایه های اطلاعاتی روستای ابیانه به صورت سه محدوده مستعد جهت ایجاد کمپینگ گردشگری مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت مکان الف واقع درضلع شرقی روستا با کسب53/0امتیاز به عنوان بهترین مکان جهت احداث کمپینگ گردشگری مشخص گردید.
    کلیدواژگان: مکان یابی، کمپینگ گردشگری، تکنیک سلسله مراتبی(AHP)، سامانه اطلاعات جغرافیایی، روستای ابیانه
  • کرامت الله زیاری، حسین منصوریان *، محمدحسین ستاری صفحات 75-92
    این مقاله نابرابری های درون شهری را در سطح نواحی شهر تهران براساس شاخص های کیفیت مسکن مورد بررسی قرار می دهد. با استفاده از داده های حاصل از سرشماری، رویکرد تحلیل اکتشافی داده های مکانی برای بررسی خود همبستگی مکانی و ناهمگنی مکانی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که خود همبستگی مکانی و ناهمگنی مکانی و به دنبال آن نابرابری درون شهری در توزیع مکانی شاخص های کیفیت مسکن در سطح نواحی شهر تهران وجود دارد. روش شناسی ارائه شده در این مطالعه می تواند به منظور بررسی شاخص های مختلف شهری با هدف دستیابی به نتایج قابل اطمینان براساس آزمون های آماری مکانی و آشکارسازی مکان های نیازمند به توجه بیشتر مورد استفاده برنامه ریزان شهری قرار گیرد
    کلیدواژگان: کیفیت مسکن، تحلیل اکتشافی داده های مکانی، شهر تهران
  • نگین صادقی *، حسین ذبیحی صفحات 93-116
    ارتقا ایمنی و امنیت جوامع و کاهش ترس از جرم در شهروندان از دیرباز همواره مورد توجه بوده و مطالعات گسترده ای در حوزه های دانشی گوناگون به این موضوع معطوف شده است. ترس از جرم، بعنوان چهره تاریک و فاقد آمار مشخص، تاثیرات مخربی بر سلامت فیزیکی و ذهنی و کارکرد اجتماعی افراد دارد. احساس نا امنی و نگرانی های ناشی از آن با تاثیر بر سایر فعالیتهای انسانی، امور اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، موجب اختلال درفعالیتهای روزمره اجتماعی می گردد. علیرغم وجود آمار و گزارشهای ارتکاب جرم ، حس ناامنی و ترس از جرم بعنوان مبحثی متاثر ولی مجزا از جرم ، فاقد آمار رسمی می باشد. علیرغم تحقیقات مکرر بر ارتقا حس امنیت در فضای خصوصی (دیدگاه معمارانه)، به نظر می رسد پاسخگویی به این نیاز مهم در فضاهای همگانی شهر در حوزه دانش شهرسازی می باشد. نظریه فضای سوم بعنوان فضای شهری فراتر از مکان زیست و کار، با ارایه معیارهایی جهت افزایش تحرک و پویایی و کارایی فضا در بازه زمانی گسترده تر، بستر تعاملات اجتماعی و حضور فعال شهروندان را فراهم می آورد. تحقیق حاضر با بررسی موقعیت مناطق با حس امنیت بیشتر (آمار ترس از جرم کمتر) و موقعیت «فضای سوم» در حوزه های پنجگانه شهر اصفهان در صدد آزمون تطبیق پذیری این دو می باشد. نقشه شناختی حس امنیت در قالب پرسشنامه شهروندی تهیه و در ارتباط با نقشه فضایی «فضای سوم» حاصل از امتیاز دهی متخصصان شهرسازی به روش سلسله مراتبی در شهر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. مطالعات تاثیر ویژگی های فضای سوم در ارتقا حس امنیت محیطی و کاهش ترس از جرم در شهروندان می باشد. ارتقا احساس امنیت در هر جامعه در گرو مطالعات زیربنایی، شناخت عوامل موثر و برنامه ریزی جهت ارتقا کیفیت کالبدی-اجتماعی محیط می باشد. فضای سوم بعنوان راهکار موثر اجتماعی-محیطی می تواند زمینه ساز ارتقا حس امنیت شهروندان گردد.
    کلیدواژگان: فضای سوم، ترس از جرم، حس امنیت، نقشه شناختی، روش سلسله مراتبی، حوزه های 5 گانه شهر اصفهان
  • ولی الله ربیعی فر *، مهدی ساشورپو، سجاد صنعتی منفرد، مجید حضرتی صفحات 117-138
    امروزه توسعه روستایی، رابطه تنگاتنگی با فرآیندهای ساختاری نظیر فرآیندهای اجتماعی-اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی دارد. از طرفی،یکی از مهمترین مشکلات در زمینه توسعه روستایی کشور، وجود مشکلات ساختاری-کارکردی در این سکونتگاه ها است که برخی از این مشکلات ناشی از فقر و توسعه نیافتگی محلی و منطقه ای و برخی نیز ناشی از مشکلات محیطی است. یکی از راه حل های برنامه ریزان در این زمینه، اجرای طرح های توسعه اقتصادی و کالبدی ازجمله طرح هادی روستایی است. این طرح به عنوان محلی ترین و موردی ترین طرح است که مستقیما با روستاها و اجتماع روستایی ارتباط دارد. و با هدف ارتقای سطح کالبدی روستا به اجرا درآمده است. تحقیق حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی در بهبود ابعاد کالبدی-فضایی کیفیت زندگی سکونتگاه های روستایی استان زنجان پرداخته است. در این زمینه، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و برداشتهای میدانی گردآوری اطلاعات صورت گرفته است. برای تحلیل داده ها نیز از آزمون Tو تحلیل مسیر با کمک نرم افزارSpss، Ecxel و ARC GIS استفاده شده است. شاخصهای تحقیق نیز شامل شاخصهای کالبدی-فضایی در قالب کاربری اراضی، زیست-محیطی، حمل و نقل و مسکن است. نتایج تحقیق نشان می دهد که، اجرای طرح هادی با میانگین 4 موجب بهبود شاخص کالبدی-فضایی شده است. در این زمینه، اجرای طرح هادی رابطه معنادار و مثبتی با شاخصهای کاربری با مقدار t 15.486 ، زیست-محیطی، 11.573 ، مسکن 7.125 و حمل و نقل 5.234 داشته است. همچنین میزان تاثیر شاخصهای فوق بر کیفیت زندگی روستایی با برآورد مقدار اثر کل به ترتیب برای شاخص حمل و نقل 0.893 ، زیست-محیطی 0.869 ، کاربری اراضی 0.781 و مسکن 0.729 بوده است. برای بهبود عملکرد طرح هادی روستایی؛ بازنگری در تدوین قوانین؛بازنگری در مکانیابی بهینه کاربری های بهداشتی، اداری و فرهنگی؛ توجه هر چه بیشتر به وضعیت شبکه معابر روستایی؛ و توجه ویژه طرح هادی به اقشار فقیر روستا در بعد مسکن ضروری به نظر می رسد.
    کلیدواژگان: طرح هادی روستایی، کیفیت زندگی، ابعاد کالبدی، فضایی، استان زنجان
|
  • Zohreh A. Daneshpour *, Daryoush Moradi Pages 25-54
    Quality of life (QOL) is a proportional, complicated and multidimensional concept that generalized in terms of notion which relates to all of the aspects of spatial planning (such as economic, social, physical, organizational and environmental features) and the subjective and objective context of life in both individual and plural scales. The system and mechanism of urban planning in Iran is not beneficial with this concept and there is not a sufficient way to apply (QOL) in planning. Although in Esfahan city upgrading the (QOL) has been considered as a goal in the urban planning agendas, it is not clearly detectable in the procedural and substantial aspects of the urban planning and its mechanism. This lake of planning system, affected the following (QOL) upgrading goal in a planning process encounters the (QOL) upgrading goal with limitation that cause the reduction in (QOL) indicators (specially in quality of employment, quality of housing, human resources and social security) during the ten years (2003-2013). This article has triple goals: first) tracing substantial and procedural aspects of Esfahan's urban planning Second) assessing the feasibility of quality of life reporting system (QOLRS)'s implementation, adaptation and application in Esfahan's planning system. Third) discussion on (QOLRS) impacts on Esfahan's planning system in order to upgrading (QOL). In order to attain the triple goal of this paper a descriptive, exploratory and prescriptive process adopted: In the first stage of this process, looks for the what are regarding the theoretical and technical fields of (QOL), (QOL) upgrading and (QOLRS). In second stage assessing the (QOL) in Esfahan by using social survey method basd on Likert scaling and assessing the existence of (QOLRS) and tracing its position in this city will be done. In the third stage of this process, the feasibility of utilization of (QOLRS) in the system and mechanism of urban planning in Esfahan was studied in two substantial and procedural aspects through content analysis of organisational reports and documents of urban plans of Esfahan and also interviewing staff of the city’s organisations. The result of assessments shows that upgrading the (QOL) in Esfahan has direct correlation with devising and formation of (QOLRS) and the mechanism in the agenda of urban planning system. It requires commitments and changes to coordinate the spatial dimensions, substantial and procedural aspects in urban planning system.
    Keywords: quality of life (QOL), urban planning, measure, indicator, quality of life reporting system (QOLRS), Esfahan
  • Razie Rahimi *, Hamid Barghi, Daryoosh Rahimi Pages 55-74
    Tourism industry has become one of the largest economical activities in the early 21th century and is considered as one of the hugest money making and job creating global industries. One of the most important elements in tourism industry is residential and recreational units. Tourist camps are considered as residential units which has been designed for all kinds of people. Finding an appropriate place for camping depends on the needed space and the ability to be reach the service regions easily and having tourist attractions. The Abyane village is a jewel among the places in the Esfahan province. It is visited by thousands of tourists every year due to its significant attractions. One of the most elementary necessities of this village is the need to strengthen the infrastructures of the tourism. For example, building short time residential camps. Therefore, the purpose of this research is to use the potentials of the Abyaneh village to locate the best place for construction of a camp. The method of this research is descriptive-analytic, and has an applicable use. In this research it has been tried to use the Analytical Hierarchy process (AHP) in GIS to locate the best camping sites. Therefore, the results of layer combination information of the Abyane village in three capable regions are investigated. Eventually, the Alef area, placed at the east side of the village, with 0.53 points has been modified as the best location for establishing a tourist camp.
    Keywords: Site Selection, Tourist camping, Analytical Hierarchy process, Geographic Information System, Abyaneh village
  • Keramatolah Ziyari, Hosein Mansuriyan*, Mohamadhosein Satari Pages 75-92
    In this paper we use spatial analysis techniques to assess intra-urban inequality based on Quality of Housing (QoH) indicators in Tehran city. Using district-level data, we apply Exploratory Spatial Data Analysis (ESDA) methods that account for spatial effects, that is, spatial autocorrelation and spatial heterogeneity. Results show that spatial autocorrelation and spatial heterogeneity are detected in the spatial distribution of housing quality in Tehran city, and therefore intra-urban inequalities exist with respect to QoH indicators. The ESDA methods described in this study can be adopted by planners to examine different variables, leading to more reliable results based on statistical tests and revealing, more precisely, locations that require more/less attention.
    Keywords: Quality of Housing, Exploratory Spatial Data Analysis, Tehran City
  • Negin Sadeghy *, Dr Hossein Zabihi Pages 93-116
    Designing and planning safe public spaces means creating spaces that enhance safety and safety feeling. While designers and architects place special focus on visibility, lighting, landscaping, and pedestrian traffic in order to detract the fear of crime measures nearly none of them proposed the urban space model to conquer this issue.
    Third Place as any public place used for informal, voluntary, regular urban life, coined by Oldenburg (1999). It can cause some individual-social benefits for people. One of the best opportunities for this space is social communication.
    This study attempts to analyze where fear of crime actually means to citizens in the context of urban life evaluated to Third Place over that community.
    Combining quantitative and qualitative methods, this study seeks an urban solution by testing the district of feeling safe and third place range to find out if they are overlapped or not.
    The model starts by assuming that the fear of crime is related to experienced levels of urban space quality. We proposed a relationship between the cognition maps of feeling safe and quality of urban spaces in a city.
    Each family interviewed at the first stage was classified according to 5 zones of Esfahan. Totally 385 persons grouped in 130 families (with at least 3 person) were considered by random to name five places of city with the qualities that matched safe feeling, then the collected data turned to the cognition map in order to clarify statues of the five zones.
    To assess third place, 3 expert urban designers were interviewed to score five zones of Esfahan in order to Third Place criteria. The result through AHP method is the ranking of the zones in order to qualifying Third Place criteria and its map.
    Analyzing both maps together, the result shows that it is proper to distinguish Third Place criteria and feeling of safety in Esfahan. Moreover there are suggested qualities in detail to improve the safe feeling and reduce the fear of crime.
    Keywords: Third Place, Fear of Crime, safety feeling, Cognitive Map, Analytic Hierarchy Process (AHP), 5 Zones of Esfahan
  • Valiollah Rabieifar *, Mehdi Sashourpour, Sajjad Sanatimonfared, Majid Hazrati Pages 117-138
    Today,rural development, close connection withstructuredprocesses, such as processes of social -economic, physical and biologicalenvironment.On the other hand, one of the most importantproblems in thefield ofruraldevelopment, problems ofstructural-functionalisinthesettlements. Some of the problems caused by poverty and under development of local and regional, and some is due to environmental problems. One of the solutions in the field of economic and physical development projects such as the Rural hadi Plan. Rural hadi Plan, as most local and most case plan which are linked directly with the rural and rural communities. The ruralhas been implementedwith the aimof enhancingthe physical. Present study descriptive method-analytical to assess the effects of Hadi plan the Improve the physical dimensions-space the quality of life of rural settlements has of Zanjan province. in thethis context, withuse oflibraryresearchandfield, data collection has taken place. Toanalyzethe datafrom thetablesof descriptive statistics, T-test, and path analysis were used in the this context the software Spss, Ecxel and ARC GIS also contributed taken. Research in dices based on theoretical studies and field research includes physical–space indicators in the form Land Use, Environment, Transport and Housing. The results show that implementation of hadi plan of physical–space indicator have been improved with an average of4. Inthis context, implementation of hadi plan , and a positive relationship with user variables with the value t 15.486,environment with 11.573, housing with7.125, andistransported with 5.234. Alsoeffect oftheseparameterson the quality ofrurallife,respectively forestimate the amountthe total effectof0.893Transport, Environmental0.869, 0.781housing anduseris0.729.Ruralhadi plan to improve performance revising legislation, revising the Locate optimal health applications, administrative, cultural, pay more attention to the condition of the rural road net work and in particular focus on The rural poor housing plan necessary seem.
    Keywords: Ruralhadi plan, quality of life, physical dimensions, space, Zanjan